De dodelijke nalatigheid van politici in Marokko en Libië

Tags : Aardbeving, Marokko, Libië, overstromingen,

Na beide rampen sloegen de autoriteiten aanbiedingen van hulp af en lieten de slachtoffers lijden

Eerst schudde de grond; toen ging de hemel open. Net voor middernacht op 8 september trof een aardbeving Marokko met een kracht van 6,8, de sterkste in meer dan een eeuw. Het ondiepe epicentrum lag ten zuidwesten van Marrakesh, onder het Atlasgebergte, een hooggebergte dat het land doorsnijdt. Dorpen op heuveltoppen werden tot puinhopen gereduceerd. Minstens 2.900 mensen kwamen om.

Twee dagen later kwam Storm Daniel, een mediterrane cycloon, aan land in het oosten van Libië. Er viel maar liefst één meter neerslag op één dag, twee tot drie keer zoveel als in de regio in een normaal jaar. In de havenstad Derna, die aan het einde van een lange wadi of vallei ligt, barsten twee dammen. Overstromingen hebben hele wijken weggevaagd. Het dodental heeft de 5.300 al overschreden, terwijl er nog duizenden vermist worden. Mogelijk is meer dan 10% van de stadsbevolking verdronken.

De opeenvolgende rampen hadden een bijna bijbelse sfeer. Eindeloze scènes van liefdesverdriet speelden zich af op Arabische nieuwskanalen, terwijl mensen wanhopig naar hun dierbaren zochten in platgestorte of ondergelopen huizen. Maar naarmate de dagen uren werden, veranderde het verdriet in woede.

Marokko en Libië hebben weinig gemeen. Marokko is een stabiele monarchie die sinds de 17e eeuw door dezelfde familie wordt geleid. Libië heeft niet één maar twee regeringen, een internationaal erkende regering in het westen en een door krijgsheren geleide regering in het oosten, die geen van beide de basisfuncties van een staat kunnen vervullen. Eén land is een populaire toeristenbestemming en een productiecentrum voor Europa; de andere een door oorlog verscheurde staat die niettemin een belangrijke olieproducent is. Wat ze wel gemeen hebben, is een trage reactie op rampen die ongewoon hevig maar nauwelijks onvoorstelbaar waren.

De aardbeving die Marokko deed schudden kwam zonder waarschuwing. Maar als individuele aardbevingen onmogelijk te voorspellen zijn, kunnen trends worden opgemerkt. Een onderzoek uit 2007 door een groep seismologen telde het afgelopen millennium ruim 1.700 van hen in en rond Marokko, waaronder tientallen in het Atlasgebergte. Toch waren er maar weinigen voorbereid.

De bouwvoorschriften zijn de afgelopen jaren aangescherpt, maar veel huizen zijn gebouwd van eenvoudig metselwerk, dat gemakkelijk bezwijkt tijdens een aardbeving. In de dorpen die het zwaarst getroffen zijn door de aardbeving van deze maand, kunnen de bewoners het zich niet veroorloven hun huizen te versterken. De Wereldbank schat dat ongeveer één op de vijf Marokkanen op het platteland minder dan 3,65 dollar per dag verdient, vergeleken met slechts 4% van de stadsbewoners.

In de uren na de aardbeving boden tientallen andere landen hulp aan. Marokko accepteerde het van slechts vier landen: Groot-Brittannië, Qatar, Spanje en de Verenigde Arabische Emiraten. Een groep van Secouristes sans Frontières, een Franse liefdadigheidsinstelling, werd de toegang tot het land ontzegd. Duitsland organiseerde een reddingsteam van 50 man, om ze uren later weer neer te halen.

De Marokkaanse regering heeft niet uitgelegd waarom zij hulpaanbiedingen heeft afgewezen of genegeerd. Sommige hulpverleners zeggen dat te veel hulp slecht kan zijn, omdat verschillende teams elkaar in de weg zitten. Anderen zien een mix van politiek en trots: het accepteren van hulp van Spanje, maar niet van Frankrijk, lijkt bijvoorbeeld verband te houden met de rol van Frankrijk als koloniale meester van Marokko van 1912 tot 1956.

Het leger heeft de hulpverlening geleid, maar het terrein heeft het moeilijk gemaakt: het vrijmaken van wegen om geïsoleerde bergdorpen te bereiken gaat langzaam en de overlevenden zullen regelmatig voedsel en medicijnen nodig hebben. Delen van de bureaucratie lijken overweldigd. Sommige mensen melden dat ze hun doden niet kunnen begraven bij gebrek aan officieel papierwerk, waardoor de lichamen in de zon liggen te rotten.

Marokkanen weten niet zeker of hun koning, die een groot deel van zijn tijd in Parijs doorbrengt, zelfs in het land was toen de aardbeving plaatsvond. Het kostte hem bijna vijf dagen om snel een bezoek te brengen aan Marrakesh. Voordat hij arriveerde, zag je hoe arbeiders stoepranden en zebrapaden opnieuw schilderden – een vreemde keuze van prioriteiten.

De gedoemde dammen

De reactie van Marokko was traag, die van Libië was wanordelijk. De autoriteiten hadden ruimschoots gewaarschuwd voor Daniel, die bijna een week voordat het Libië trof hevige regenval over Griekenland uitstortte. Toen het Derna naderde, vroeg de burgemeester naar verluidt Khalifa Haftar, een krijgsheer die de macht in het oosten uitoefent, om te helpen de stad te evacueren. Hij werd afgewezen. Zelfs toen het water achter de gedoemde dammen steeg, kreeg niemand te horen dat hij moest vluchten.

De verwoesting die daarop volgde, kan het beste van bovenaf worden begrepen. Voor-en-na-satellietfoto’s laten zien dat gebouwen nabij de wadi verdwenen zijn. Ook bruggen werden weggevaagd. Het ooit ordelijke pad van de waterweg is nu een rommelige wildgroei; groene parken en zwart asfalt zijn uniform bruin geworden, de hele stad is bedekt met modder.

Buitenlanders hebben ook hulp aangeboden aan Libië, maar het land zal te maken krijgen met logistieke hindernissen. Visa die in het ene deel van het land zijn afgegeven, zijn bijvoorbeeld mogelijk niet geldig in het andere deel. Na jaren van burgeroorlog weet niemand precies hoeveel mensen hulp nodig hebben: officiële schattingen van het aantal doden en vermisten zijn weinig meer dan gissingen. Mensen in andere delen van Oost-Libië zijn nerveus, en de regering heeft weinig gedaan om hen gerust te stellen. Op 12 september waarschuwde de woordvoerder van de heer Haftar dat een andere dam, nabij de stad Benghazi, op het punt stond om te breken. Hij riep de bewoners op om te evacueren. Uren later vertelde hij hen dat alles onder controle was.

De omvang van de ramp weerspiegelt een bijzondere geschiedenis van verwaarlozing in Derna, een stad die de Libische autoriteiten lange tijd hebben beschouwd als een broeinest van islamisme. Muammar Kadhafi, de in 2011 afgezette dictator, was blij dat de inwoners van Derna vertrokken om te gaan vechten in Irak of Afghanistan. Islamitische Staat veroverde delen van de stad in 2014, maar werd later verdreven door een verzameling islamitische rivalen. De heer Haftar, die een hekel heeft aan islamisten, belegerde vervolgens Derna om deze groepen uit te roeien.

Een groot deel van Libië ligt in puin, maar er is bijzonder weinig geïnvesteerd in de infrastructuur van Derna – misschien een van de redenen waarom de dammen, gebouwd door een Joegoslavisch bedrijf in de jaren zeventig, zonder waarschuwing faalden. Veel Libiërs vermoeden dat de heer Haftar niet ontevreden was toen hij zag dat de plaats onder water stond.

Marokkanen zullen de komende maanden bang zijn voor naschokken. Op de lange termijn zullen stormen op de schaal van Daniël vaker voorkomen: klimaatmodellen voorspellen dat een opwarmende wereld minder maar heviger mediterrane cyclonen zal veroorzaken, waarvan sommige orkaanwinden zullen veroorzaken. Bosbranden zijn nu al een groeiend probleem rond het Middellandse Zeegebied. Regeringen zullen zich beter moeten voorbereiden.

The Economist, 13/09/2023

#Marokko #Aardbeving